به روز پنجشنبه 12 جدی / دی 1398 نشستی با عنوان «نخستین چاپخانههای هرات» در مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر برگزار شد. نشست با قرائت آیاتی چند از کلامالله مجید توسط صفیالله افضلی آغاز شد. سپس سرمحقق عبدالغنی نیکسیر در سخنان خود تحت عنوان «زنان و مطبوعات افغانستان» به بحث حضور زنان در مطبوعات کشور پرداخت. ایشان حضور زنان در مطبوعات کشور را از دورۀ امیر شیرعلی خان تا دورۀ محمدظاهر شاه بررسی کرده و در سخنان خود روی نقش زنان در مطبوعات تأکید کرده و از چند بانو که در مطابع افغانستان سهمی داشتند، یاد کرد.
از دید ایشان در دورۀ ظاهرشاه اگرچه زنان آزادیهای نسبی را در کشور تجربه کردند و در بسیاری از عرصههای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شرکت داشتند ولی عملاً در کار مطبوعات دخیل نشدند و نتوانستند از این طریق خواستهها و دغدغههای فکری خود را بیان دارند. ایشان در پایان صحبت خود با توجه به موضوع نشست، به معرفی مجلۀ بلدیۀ هرات، مسئولین و گردانندگان آن چون غلامیحیی تیموری، عبدالله احرار و شیرعلی قانون پرداختند.
بانو صارمه افضلی گردانندۀ برنامه به معرفی کتاب تازه منتشرشدۀ «مختصر تاریخ مطابع و جراید افغانستان از آغاز انتصاب تا دورۀ جمهوریت» عزیزالدین وکیلی پوپلزایی پرداخت. او نشر این کتاب و اطلاعات آن را در حوزۀ تاریخ مطبوعات افغانستان و دسترسیای که نویسندۀ آن به منابع مختلف داشته، مغتنم دانست. او در صحبتهای خود به بحث هرات و پیشینۀ چاپ و نشر در آن پرداخت و تصریح کرد که بر پایۀ اطلاعات این کتاب سیاست تبعیضآمیز دولت وقت نسبت به هرات کاملا مشهود است. بر اساس معلومات کتاب، هرات شهری بوده که پس از کابل و جلالآباد و قندهار و حتی خوست دارای مطبعه شده است. هرات در اوایل سدۀ کنونی از کمترین امکانات نشر و چاپ در قیاس با بسیاری از شهرهای دَوروبر خود برخوردار بوده، آن گونه که حتی اگر گاه صاحب مطبعۀ کوچکی هم شده با رفتن یک والی (شجاع الدوله رئیس تنظیمیۀ وقت هرات) آن دستگاهها نیز به کابل برگردانده شده است.
در ادامه، بانو مهناز پیروز آمر مطبعۀ دولتی هرات سخنران محوری نشست به ایراد سخن پرداخت. او سخن خود را از اهمیت صنعت چاپ آغاز کرد و آن را به عنوان یکی از محورهای تولید محصولات فرهنگی در جوامع دانست. وی به پیشینۀ صنعت چاپ در جهان اشاره کرد و به ذکر انواع چاپ از جمله چاپ سنگی، حروفی، افست و دیجیتال پرداخت. وی همچنان با اشاره به تاریخچۀ چاپ در افغانستان، افزود که نخستین دستگاه چاپ در زمان شیرعلیخان وارد افغانستان شد و در ادامه برخی از نخستین آثار چاپ شده در کشور را نام برد.
سپس خانم پیروز به موضوع نخستین مطابع و چاپخانههای هرات در دو دهۀ نخست سدۀ کنونی پرداخت و گفت در ابتدای سال 1299ش. یک دستگاه لیتوگرافی «سنگی» برای چاپ روزنامۀ اتفاق اسلام در هرات آورده شد که به چاپ روزنامۀ اتفاق اسلام اختصاص یافت و برخی اوراق مراجعین نیز آنجا چاپ میشد.
وی از مطبعۀ دانش که توسط جمعی از تجار و بازرگانان هرات در سال 1307ش. ایجاد شد و مطبعۀ چاپ حروفی بود یادآور شد و از برخی از آثار چاپ شده در آن جا از جمله دیوان حاجی اسماعیل سیاه، رسالۀ مزارات هرات و … نام گرفت. بر پایۀ سخنان وی، مطبعۀ چاپ سنگی فخریۀ سلجوقی یکی دیگر از مطابع بود که در سال 1308ش. توسط ملا فخرالدین سلجوقی در جنوب چارباغ هرات ایجاد شد و آثار هرات استاد خلیلالله خلیلی در سه جلد و تاریخ فتوحات اسلامیه در دو جلد در آنجا به چاپ رسید. آخرین مطبعهای که در سخنان سخران به آن پرداخته شد مطبعۀ ایماق بود که در سال 1316ش. در جنوب شهر نو توسط دوستمحمدخان ایماق ایجاد شد. قابل ذکر است که مطابع دانش و ایماق بعدها دستگاههای خود را به مطبعۀ دولتی هرات به فروش رسانیدند.
در پایان نشست جناب ولیشاه بهره و بانو صالحه صدیقی، همسر استاد شمسالدین ظریف صدیقی، ضمن صحبت، از تلاشها و فعالیتهای مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر اظهار تشکر کردند.
در حاشیۀ این نشست، نمایشگاه برخی از نخستین آثار چاپ شده در هرات نیز برگزار شد و مورد استقبال اشتراککنندگان نشست واقع شد.