پیام تسلیت

تاریخ انتشار: 1401/09/04

مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر درگذشت دکتر اسدالله حبیب شاعر، نویسنده، داستان‌نویس و بیدل‌پژوه را به جامعۀ فارسی‌زبان تسلیت گفته و غروب او را درین حوزه‌ها به ویژه بیدل‌پژوهی غم‌انگیز می‌داند.

دکتر اسدالله حبیب فرزند حبیب‌الله در سال 1320 خورشیدی در یک خانوادۀ روشنفکر و فرهنگی در شهر کابل زاده شد. او در ایام کودکی همراه با خانواده‌اش به میمنه رفت و آموزش‌های ابتدایی و دورۀ متوسطه را از 1326 تا 1335ش. در همان شهر به پایان برد و پس از آن به کابل بازگشت و در دبیرستان دارالمعلمین کابل به تحصیل پرداخت.

اسدالله حبیب در سال 1961م. وارد دانشکدۀ ادبیات دانشگاه کابل شد و سند کارشناسی / لیسانس خود را در سال 1964م. دریافت کرد. وی در سال 1345 خورشیدی در یک دورۀ کوتاه آموزشی و تجربی روزنامه‌نگاری عازم امریکا شد و پس از بازگشت کارش را در دانشگاه کابل ادامه داد. اسدالله حبیب در سال 1347خورشیدی با استفاده از یک بورسیۀ دولتی عازم اتحاد جماهیر شوری سوسیالیستی وقت شد و به پیشنهاد دانشکدۀ ادبیات دانشگاه کابل پایان نامۀ دکترای خود را که پنج سال به طول انجامید به بیدل اختصاص داد. او در سال 1972م. از این پایان‌نامه با عنوان «بیدل و چهارعنصر» در انستیتوت زبان‌های شرقی دانشگاه دولتی مسکو با موفقیت دفاع کرد. وی بعد از بازگشت از مسکو دوباره در دانشگاه کابل به کار تدریس مشغول شد.  

اسدالله حبیب سمت‌های مختلفی را عهده‌داری کرده‌است. مدیر عمومی نشرات دانشگاه کابل (1353)، مدیر عمومی تعلیم‌وتربیۀ دانشگاه کابل (1357)، رئیس اتحادیه و بعدها انجمن نویسندگان افغانستان (1980 تا 1982م.)، رئیس دانشگاه کابل (1982 تا 1988م.)، عضو اکادمی علوم افغانستان (1998 تا 1991م.) و عضو پارلمان افغانستان (1991 تا 1992م.). او بعد از شروع جنگ‌های داخلی در اواخر دهۀ ۶۰ و اوایل دهۀ هفتاد، راه مهاجرت را در پیش گرفت و تا پایان عمر در آلمان زیست و از کار نوشتاری باز نایستاد.

به باور استاد محمدکاظم کاظمی نویسنده و شاعر افغانستانی در یادداشتی در خصوص درگذشت دکتر حبیب ایشان دست کم در چهار میدان به نیکی ممارست ورزیده‌اند. سمت استادی (و مدتی هم ریاست دانشگاه کابل)، میدان دوم داستان‌نویسی، سدیگر وجه شاعری اوست و وجه آخر که بارزترین وجه است پژوهش‌هایش به‌ویژه در شعر بیدل می‌باشد که به باور کاظمی در افغانستان بی‌بدیل می‌نماید. کاظمی کتاب «واژه‌نامۀ بیدل» دکتر حبیب را یک کتاب مرجع می‌داند و باور دارد که پیش از آن کتابی نداشتیم که واژگان و اصطلاحات بیدل را با چنان جدیت و کیفیتی شرح دهد.

دکتر خلیل‌الله افضلی رئیس مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر نیز آفریده‌های حبیب را در حوزۀ بیدل‌پژوهی و تاریخ ادبیات در افغانستان جدی و طراز اول می‌داند. ایشان در رخ‌نامۀ خود به مناسبت مرگ حبیب نگاشته‌است: «حبیب حدود نیم قرن از عمر خود را صرف مطالعه و تحقیق در آثار ابوالمعانی بیدل کرد. از این حیث او شاید از معدود پژوهشگران افغانستانی بود که در یک حوزه مشخص به‌صورت تخصصی کار کرده‌است.» دکتر حبیب  عضویت حزب دموکراتیک خلق افغانستان را داشت و به باور افضلی کارهای نخستین (دهۀ پنجاه) او در حوزۀ بیدل‌پژوهی متأثر ازین گرایشات مکتبی اوست، یعنی در پی جنبه‌های اجتماعی و سوسیالیستی آثار بیدل است و این نوع نگاه را در آثاری چون بیدلی که من می‌شناسم، بیدل شاعر زمانه‌ها و بیدل و چهارعنصر آشکارا می‌بینیم.

دهۀ شصت مسئولیت‌های رسمی – اداری و دهۀ هفتاد گرفتاری‌های مهاجرت و توافق با محیط تازه‌وارد (آلمان) مجال کار جدی و تازه را از ایشان گرفت.  دکتر افضلی می‌افزاید «در اواسط دهه هشتاد [فرصت یافت] تحقیقات خود را با تمرکز بر بیدل‌شناسی از سر بگیرد و شروع به انتشار آنان کند. این بار دیگر او در پژوهش‌هایش در پی اثبات و رد هیچ مکتب و دیدگاهی نیست و کار علمی و بی‌طرفانۀ خود را پیش می‌برد. در این دوره است که بهترین پژوهش‌های او در قالب کتاب و مقالات به ثمر می‌نشیند که از آن جمله باید به واژه‌نامه شعر بیدل، در خانۀ آفتاب، سایۀ صدا (جلوه‌های هنری شعر بیدل)، انسان در نگارستان شعر بیدل و مقالات بسیار ارزشمند وی چون سکته یا دی اتوماتیزیشن در شعر بیدل اشاره کنیم.»

از ایشان تا اکنون چندین اثر و ده‌ها مقاله منتشر شده‌است.

دیدار با سپیده (مجموعه‌مقالات، کابل: 1361)؛ خط سرخ (شعر، کابل: 1362)؛ وداع با تاریکی (شعر: 1986)؛ آتش در نارنج‌زار (شعر، کولن: 2001)؛ سه‌ مزدور (داستان، کابل:1346)؛ آخرین آرزو (داستان، کابل: 1364)؛ کشف بزرگ (داستان، 1398)؛ پایان غم بزرگ (داستان، تهران: 1399)؛ سپیداندام (داستان، کابل: 1344)؛ داس‌ها و دست‌ها (داستان، کابل: 1362)؛ نظرگل (داستان، 1365)؛ سواحل گنگا: رمانی بر پایۀ زندگانی ابوالمعانی بیدل دهلوی (پرنیان خیال: 1395)؛ شب‌ها ارواح می‌آیند (داستان:،1390)؛ انفجار (داستان، 1390)؛ بیدل شاعر زمانه‌ها (کابل: 1363)؛ راه گورکی در زندگی و هنر (کابل: 1364)؛ ادبیات دری در نیمه نخستین سدۀ بیستم (کابل: 1366)؛ ویژگی‌های داستانی شاه‌نامه (کابل: 1367)؛ هفت مقاله دربارۀ شاه‌نامۀ فردوسی (کابل: 1369)؛ دستور زبان دری (کابل: 1383)؛ بیدل و چهار عنصر (کابل: 1989)؛ دوره امانی (نگرشی بر اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، کابل: 1368)، خشم خلق (نمایش‌نامه: 1358)؛ واژه‌نامۀ بیدل (تهران: 1393)؛ در خانۀ آفتاب، سایۀ صدا: جلوه‌های هنری شعر بیدل (تهران: 1400)؛ انسان در نگارستان شعر بیدل (تهران: 1395)؛ شب و شلاق (نمایش‌نامه: 1979)؛ آیدن؛ مجموعه داستان (ترجمه به زبان روسی: 1972)، آیدن (ترجمه به زبان اوزبیکی، تاشکند: 1982).

سرانجام دکتر اسدالله حبیب در 4 آذر/ قوس ۱۴۰۱خورشیدی به عمر ۸۱ سالگی در آلمان دیده از جهان فروبست. روحش شاد و یادش برای ابد جاوید باد!

دیدگاه‌تان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *