مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر درگذشت غلام‌حیدر اسیر هروی، پژوهشگر و طنزنویس هرات را به همه فارسی‌زبانان و به ویژه هراتی‌ها تسلیت عرض نموده و از بارگاه ایزد منان برای ایشان غفران و بخشایش تمنا دارد.
غلام‌حیدر متخلص به اسیر فرزند میرزا عباس‌علی‌خان در 15 فروردین / حمل سال 1334 خورشیدی در محلۀ برج خاکستر هرات به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی خود را در مکتب خانگی نزد سیدحسین مسگر به پایان برد و کتاب‌هایی چون پنج‌کتاب، دیوان خواجه حافظ و قرآن کریم را نزد ایشان خواند. بعد از این مقدمات وارد دبیرستان سیفی هروی می‌شود و تا کلاس پنجم درس می‌خواند اما به سبب سوء تفاهمی از مکتب اخراج و سپس به پیشه‌های آهنگری و خیاطی رو می‌آورد.
اسیر در اواخر سال 1356ش. به خدمت سربازی اعزام می‌شود و بعد از کودتای 7 ثور 1357 به شکل جبری به چندین منطقۀ دیگر در شرق کشور تبعید می‌شود و در اخیر همین سال در درۀ کنر به دست گجوری‌ها اسیر می‌گردد. بعد از یک ماه اسارت موفق به فرار می‌شود و با گذشتن از خم‌وپیچ‌ها و دره‌های پُرجنگل کنر، سر از پل بهسود جلال‌آباد بدر می‌آورد که آن‌جا دوباره به دست خلقی‌ها اسیر می‌شود و او را در فرقۀ عسکری جلال‌آباد برده در تولی انضباط محبوس می‌کنند. بعد از مدتی او را از جلال‌آباد به کابل انتقال می‌دهند که در کابل موفق به فرار می‌شود و به هرات می‌آید. در سال 1358ش. به سبب ناهنجاری اوضاع سیاسی به کشور ايران، شهر مشهد رضوی مهاجر می‌شود.
اسیر هروی در آن‌جا عضویت کانون ادبی انجمن شعرای مهاجر مقیم مشهد را به دست می‌آورد و در همین جلسات کانون است که با شخصیت‌هایی چون نجیب مایل هروی و نجف‌علی رهبر معرفی می‌گردد و با تشویق ایشان پای اسیر در سرزمین پُر رمز و راز ادبیات عامیانه باز می‌شود. اسیر هروی چه در دوران چهارده سال مهاجرت در ایران و چه بعد از بازگشت (1371ش.) به وطن و زادگاهش تا پایان عمر از کار باز نایستاد و در حوزۀ ادبیات عامیانه، در قالب نظم و نثر، و تصحیح و نقد بعضی متون و آثار، آن هم به روش ویژۀ خود، کار بسیار کرد.
اگر خواسته باشیم به فعالیت‌ها و کارنامۀ کاری اسیر هروی نگاهی بیندازیم در حوزۀ تصحیح متن از دیوان بنایی هروی، طب یوسفی، بدایع الوقایع، ارشاد الزراعه، الابنیه عن الحقایق الادویه و … با مقدمه‌هایی طولانی که حاکی از شناخت و تسلط او بر ادبیات این دوره‌هاست، می‌توان نام برد.
اسیر از کنار آثاری که در حوزۀ هرات‌شناسی منتشر می‌شد به سادگی عبور نمی‌کرد. به طور مثال بر دو اثر خیابان فکری سلجوقی و فارسی هروی محمدآصف فکرت نقدهایی در قالب کتاب نوشت.
تخصص اسیر بدون شک و شبهه در حوزۀ فرهنگ عامۀ هرات و به ویژه واژه‌نامه‌نویسی بود. او آثار مختلفی در طول سال‌ها در خصوص چیستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها، لغات عامیانه، افسانه‌ها، دوبیتی‌ها، رسوم و عادات و بازی‌های محلی هرات نوشت که خوش‌بختانه مجموعۀ آن‌ها را توانست در ویرایش نهایی «فرهنگ اسیر» جای دهد. این کار برجسته‌ترین کار اوست و در آینده‌ها به آن نامبُردار خواهد شد.
فرهنگ اسیر یا همان انبنچۀ گپ نشان می‌دهد که چقدر آقای اسیر بر شناخت فرهنگ، تاریخ، اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها، دوبیتی‌ها، افسانه‌ها و اسطوره‌های کهن این سرزمین مسلط بوده‌است. گویا در اعماق چند صدساله این شهر غوطه خورده و با انبانی پُر بر گشته و در انبنچۀ گپ خود نگاشته‌است. فرهنگ اسیر مشتمل بر مقدمه‌ای صدبرگی و بیش از 12 هزار واژه بر اساس حروف الفبا می‌باشد. واژگان مخصوص خراط‌ها، قصاب‌ها، غلیگرها، مستری‌ها و لست تکیه‌خانه‌ها و مساجد شهر در پیوست کتاب کار را برای خواننده و جوینده آسان‌تر ساخته‌است.
اسیر در حوزۀ تحقیقات تاریخی به مسائل فرهنگی، تاریخی و هویتی سخت علاقه‌مند بود و انتشار آثاری چون «شهرهای ایران شرقی در شاه‌نامۀ فردوسی»، «آریانای کبیر، خراسان یا افغانستان» نشان‌دهندۀ این گرایش اوست.
در حوزۀ تاریخ ادبیات‌نویسی و تذکره‌نگاری نیز کارهایی انجام داد که می‌توان به تاریخ ادبیات مهاجرت (هرات، 1396)، شعر مقاومت در صد سال اخیر و تذکرۀ مهندسین اشاره کرد.
او دستی در طنز و کاریکاتور نیز داشت که حاصل آن دوازده شماره از «ماه‌نامۀ پالون» بود که در سال 1383 و 1384ش. با زحمات زیاد منتشر شد. اسیر خود این مجموعۀ طنزی‌اش را بسیار دوست می‌داشت.
آثار منتشرشده:
دیوان بنایی هروی (رند دراکۀ قصیده‌سرای هریوا) (مشهد، 1381)، بدایع الوقایع (هرات، 1388)، شرح حال امیرحسینی غوری (هرات، 1388)، شاعر کتیبه‌ها (مشهد، 1372)، داستان منظوم هراتی (هرات، 1385)، شاعر موج‌ها (هرات)، کجکل نیستان ادب (مشهد، 1388)، انبنچۀ گیاهان دارویی (هرات، 1390)، تاریخ ادبیات مهاجرت (هرات، 1396)، چهاربیتی‌های محلی (هرات، 1396)، فرهنگ اسیر یا انبنچۀ گپ هرات (هرات، 1393)، الابنیه عن حقایق الادویه (هرات، 1396)، نام‌گذاری خیابان‌های هرات (1397)، اشعار محلی و هذیان‌های جوانی (1381)، کشتی‌شکستگان (1371)، شهرهای ایران شرقی در شاه‌نامۀ فردوسی، آریانای کبیر، خراسان یا افغانستان، گلواژه‌های نستعلیق، طنز و نقدی بر تذکرۀ کاج‌ها هنوز ایستاده‌اند، دُردی کش غم‌های شب، کلپ ساووندن با فارسی هروی فکرت، فردوس خمچه‌آباد (سلطان میر عبدالواحد شهید)، آوای غربت (مجموعۀ شعر)، آیینۀ محیط (مجموعۀ شعر فیض‌محمد عاطفی)، چهل‌وهشت جلسه در یک انجمن و کودتای نافرجام آن و ارشاد الزراعه.
آثار در دست نشر:
داستان‌های محلی هرات، افسانۀ هراتی، جلد دوم چهل‌وهشت جلسه در یک انجمن و کودتای نافرجام آن، اشعار محلی هراتی، تذکرۀ مهندسین یک‌صدسالۀ هرات، مشدّد واژه در زبان گفتاری هرات، گلچینی از بعضی داشته‌های فرهنگ مردم هرات، تصحیح دیوان شاعر زنگی سبا، تلخیص امیر علی‌شیر نوایی، دیوان کامل بنایی هروی، مچم (فرهنگ مردم هرات با رسم و رواج‌های آن)، شاروالان هرات، چندین هزار عکس از چهار محلۀ هرات و چندین ساعت فیلم‌برداری از کوچه و پس‌کوچه‌های هرات.
در یک نگاه کلی می‌توان گفت که اسیر هروی قهرمان فرهنگ عامۀ شهر و دیار خود است و کم‌تر کسی در این میدان می‌تواند با او پنجه در افکند. او با عشق وافر به شهر و زادگاهش تا پایان عمر وجب‌وجب کوچه و پس‌کوچه‌های این شهر را گام نهاد. واژه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، چیستان‌ها، افسانه‌ها و دوبیتی‌های مدفون‌شده را از دل غبارهای چندین سده از زمان، کشید و دوباره برای شیفتگان و دردمندان این فرهنگ و زبان عرضه داشت و برای احیای مجددشان از طبع سرشار شاعرانه‌اش نیز مدد جست و چندین اثر سرود.
سرانجام غلام حیدر اسیر هروی در بیستم عقرب/آبان‌ماه سال 1400خورشیدی در عمر 64 سالگی از اسارت این زندگی آزاد شد. برای این دوست خوب هرات آمرزش و روانی شاد آرزو داریم و امیدواریم جای این پهلوان فرهنگ عامۀ شهر خالی نماند.
