معرفی و چشمانداز
در سال ۱۳۹۴ و همزمان با ششصدمین سالگرد درگذشت میرزا غیاثالدین بایسنغر بهادرخان شاهزادۀ هنرمند و دانشمند تیموری مؤسسه پژوهشی بایسنغر در شهر هرات ایجاد و جواز فعالیت آن از معینیت فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ صادر شد. کار عملی فعالیتهای مؤسسه از سال ۱۳۹۶ و پس از تکمیل ساختمان آن در شمال ارگ هرات آغاز شد.
علت انتخاب نام بایسنغر مهجور و ناشناخته بودن این شاهزادۀ هراتی در افغانستان کنونی بود. از کارگاه تحت سرپرستی او در حدود سی نسخۀ بسیار نفیس بر جای مانده که حتی یک نسخۀ آن نیز متأسفانه اکنون در افغانستان نیست. ما در نشانههای مؤسسه کوشیدهایم بیشتر آنها بازسازی طرحها و نگارههای کارگاه بایسنغر میرزا در باغ سفید هرات باشد. به طور مثال نشان مؤسسه بازسازی شمسۀ شاهنامۀ بایسنغری است که اکنون در موزیم کاخ گلستان در تهران نگهداری میشود. نوشتۀ نام مؤسسه بازسازی از روی کتیبهای به خط و امضای بایسنغر در مسجد گوهرشاد مشهد به خط ثلث است.
تمامی آثار و انتشارات مؤسسه با نشان سرلوح و کتیبۀ نسخههای کارگاه باغ سفید مزین است. این تکرار به سبب شناسایی آثار ما در بازار و نیز معرفی سبک کاری بایسنغر در بازار نشر و چاپ است.
مؤسسه در عرصۀ تحقیقات و مطالعات ادبی، تاریخی و هنری، حفظ و نگهداشت بناهای تاریخی، برگزاری دورههای مختلف آموزشی، نشستهای علمی، همایشها، نکوداشت بزرگان و مناسبتهای دینی، تاریخی و میهنی، برگزاری نمایشگاهها، برگزاری برنامههای مشترک با ادارات دولتی جهت ارتقای ظرفیت کارمندان، مشورهدهی با شهرداری و ریاست اطلاعات و فرهنگ جهت زیباسازی شهری، ترجمه، ویرایش و آمادهسازی کتب و … فعالیت خواهد کرد. گردآوری اسناد، دستنوشتهها، نسخههای خطی، سکهها، صنایع دستی قدیمی و … از دیگر برنامههای مؤسسه است که در آینده با آنها موزیم فرهنگ هرات ایجاد خواهد شد. روی این ملحوظ مؤسسه از اهدای این دست از آثار استقبال میکند و آثار به نام افراد ثبت شده و در معرض نمایش قرار خواهد گرفت.
مؤسسه اکنون دارای کتابخانۀ غنی بالغ بر 2500 عنوان کتاب است و در دسترس پژوهشگران قرار دارد. نشان این کتابخانه برگرفته شده از نشان و مهر کتابخانۀ بایسنغرمیرزا است. تا کنون بالغ بر 1500 جلد کتاب به این کتابخانه اهدا شده که کتابهای اهدایی نیز با نام افراد در قفسههای مخصوص در اختیار محققان قرار خواهد گرفت.
مؤسسه دارای نشریهای با نام «نامۀ بایسنغر» است که هر سال یک بار منتشر میشود. این مجله به نشر مطالبی و مقالات در خصوص تاریخ و فرهنگ هرات میپردازد. مؤسسه تا کنون به نشر هجده اثر در حوزۀ تاریخ و ادبیات و فرهنگ عامه توفیق یافته و حدود بیست اثر دیگر آمادۀ نشر دارد.
مؤسسه از همه دوستان و علاقهمندان فرهنگ دعوت به همکاری میکند و علاقهمند کارهای مشترک در راستای تعالی فکر و فرهنگ در جامعه با نهادهای دولتی و خصوصی است.