داوود سنگانی
میرزا عبدالحق شیخ الاسلامی کروخی معروف به «آقای کلّه» فرزند میرزا محمدطاهر از احفاد حضرت صوفی اسلام کروخی در سال 1301 خورشیدی در جمعه بازار سمرقند در کشور ازبکستان امروز، چشم به جهان هستی گشود. سلسلۀ نسب میرزا عبدالحق شیخ‌الاسلامی در پشت پنجم به حضرت صوفی اسلام می‌رسد. در پی حملۀ روس‌ها در سال 1878 میلادی به بخارا و سمرقند و تصرف این مناطق، بسیاری از مشایخ و بزرگان مذهبی و اجتماعی این منطقه کشته شدند و شمار زیادی آواره و تبعید شدند. پدر میرزا عبدالحق نیز که خانقاه و لنگر داشت مجبور شد تا ازبکستان را هم‌راه با فامیل و فرزند خود میرزا عبدالحق که هفت‌سال داشت، به قصد دیار جد خود شیخ‌الاسلام کروخی در ولسوالی کروخ ولایت هرات ترک کنند. در کروخ با خانوادۀ خود به کار زراعت و دهقانی مشغول شدند. چهارده ساله بود که شامل مکتب ابوالفتح – نخستین مکتب در زمان امانیه در ولسوالی کروخ – و نظر به وضعیت تعلیمی آن زمان در مناطق اطراف شهر هرات نتوانست بیشتر از صنف چهارم به تحصیلات خود ادامه دهد.
در 21 سالگی و در سال 1322ش. پدر خود را از دست داد و از آن پس سرپرستی خانوادۀ خود را بر عهده گرفت. بیست‌وهفت ساله بود که شامل خدمت سربازی شد و در گارد شاهی ایفای وظیفه می‌کرد. چون فرد باسوادی بود، قوماندان گارد شاهی از ایشان خواست تا فرزندانش را تدریس کند که چند سال این کار را بر عهده داشت.
در رفت و آمد به خانۀ قوماندان گارد شاهی در شهر نو کابل، که هر روز از کنار دکان‌های عتیقه‌فروشی می‌گذشت اندک اندک به این پیشه علاقه‌مند شد. پس از بازگشت به هرات و بعد از کسب جواز دکان عتیقه‌فروشی به این شغل رو آورد. بیشتر می‌کوشید آثار باارزش را به موزیم‌های هرات و کابل و بعضی موزیم‌های شخصی نظیر موزیم عطامحمدخان نقشبندی رئیس وقت بلدیه هرات به فروش برساند. نسخه‌های خطی بسیاری جمع کرد و عمدتاً آن‌ها را به کتاب‌خانه‌های دولتی آن زمان در هرات و کابل به فروش می‌رساند.
در سال 1360ش. به دلیل شرایط سخت سیاسی از هرات به کابل کوچید و در آن‌جا نیز به شغل عتیقه‌فروشی مصروف بود. این سفر هشت سال به طول انجامید و در نهایت در سال 1368ش. دوباره به هرات برگشت. او در نهایت در شب جمعه هشتم دلو سال 1394ش. به عمر 94 سالگی جهان فانی را ترک کرد و در جوار جد بزرگ‌شان حضرت شیخ‌الاسلام کروخی، در کروخ به خاک سپرده شد. از او پنج پسر و دو دختر بر جای ماند که همگی چون پدر اهل فرهنگ و علاقه‌مند شغل پدر هستند.
میرزا عبدالحق کروخی از سرآمدان بازار انتیک‌فروشی هرات بود و شناخت بسیار خوبی از آثار عتیقه و نسخ خطی داشت. با شخصیت‌های فرهنگی شهر و با نهادهای دولتی مرتبط با امور فرهنگی روابط نزدیک و حسنه‌ای داشت. او در سال‌های پایانی عمر عضو کمیسیون نام‌گذاری خیابان‌های هرات بود و یکی از آرزوهایش نامیدن یک خیابان بزرگ در هرات به نام بایسنغر میرزا بود. آرزویی که امیدواریم نسل پس از میرزا آن را به گور نبرد.
