هرات – مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر
کتاب «سیر ادب و سبک‌های ادبی منظوم در دوره‌های ملوک غور و آل کرت هرات» اثر دکتر شیراحمد نصری حق‌شناس از سوی مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر با همکاری انتشارات امیری منتشر شد.
دکتر نصری زادۀ ۱۳۱۵ خورشیدی دهکدۀ درخیل پنجشیر است که در دوران دکتری خود از رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران از حضور بزرگانی چون بدیع الزمان فروزانفر، جلال همایی، محمد معین و … کسب فیض نموده‌است. او در باب تاریخ، سیاست و ادبیات صاحب آثاری است. جامع الکلام (فرهنگ ۱۲ جلدی) برجسته‌ترین اثر دکتر نصری است که طرح تدوین آن از سال‌های ۱۳۴۸ و ۴۹ (مقطع دکتری) شکل گرفت و ده جلد آن را در استرالیا به پایان برد اما بیش ازین مجال نیافت و در سال ۱۳۹۹ خورشیدی از دنیا رفت و کار این مهم به سرانجام نرسید. او به ادبیات فارسی و بیشتر به فرهنگ هرات و غور و غزنه عشق می‌ورزید. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ایشان با عنوان «تدقیق و تحقیق در احوال و آثار جامی» که به زودی از سوی مؤسسۀ بایسنغر نشر خواهد شد، و کتابی که اکنون منتشر گردیده، دلیل روشنی از این علاقه است.
این کتاب که پایان‌نامۀ دکترای ایشان به راهنمایی دکتر مینوچهر در دانشگاه تهران بوده، در دوبخش تدوین شده‌است. بخش نخست، شعر شاعران عصر غوری‌ها چون عروضی سمرقندی، شرف‌الدین فراهی، ضیاءالدین هروی، ظهیرالدین سجزی و … از حیث خصوصیات کیفی، شگردهای ادبی و قالب‌های رایج همان دوره تحلیل و بررسی گردیده و در بخش دوم، سبک شاعران عصر آل کرت همچون ابن حسام هروی، امیرحسینی سادات، فخرالدین ابن یمین، ربیعی پوشنجی، حسن متکلم، مولانا مظفر هروی و … بررسی و تحلیل شده‌است.
در یک نگاه کلان می‌توان از دو چشم‌انداز به سبک یک شاعر (هنرمند) یا یک دورۀ شعری نظر داشت؛ نگاهی از بیرون و نگاهی صرفاً از درون. در چشم‌انداز اول عواملی چون شرایط زندگی شاعر، وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عصر و زمانۀ وی، ذوق زمانه و ده‌ها عامل دیگر می‌تواند در سبک یک شاعر یا نویسنده اثر بگذارد و بررسی‌شان برای یک منتقد ادبی یا کسی که کار سبکشناسه انجام می‌دهد ضروی و مهم تلقی شود و اما در نگاه دوم هیچ عامل بیرونی مد نظر نیست و اگر باشد در درجۀ دوم است. در نگاه دوم رابطۀ شاعر با جامعه موضوعیتی ندارد و تنها متن است و نه هیچ چیز دیگری، که تعیین می‌کند. اگر کار دکتر نصری را از همین دو چشم‌انداز بنگریم به مورد اول نزدیک‌تر است. وی گرچه با الهام از کتاب «سبک‌های خراسانی در شعر فارسی» دکتر محمدجعفر محجوب، سبک را بیان نفسانیات ما فی‌الضمیر می‌داند اما در هر بخش از دوره‌های شعری ملوک غور و آل کرت توقف می‌کند و عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی همان عصر را مفصل به بحث می‌گیرد و در نوبت بعد به سراغ شاعران همان دوره رفته و به بررسی شعرشان می‌پردازد.
نویسنده در این اثر به بیش از ۱۵۰ اثر شامل تذکره‌ها، تاریخ‌های ادبیات، جُنگ‌ها، مجموعه‌ها و دیوان‌های شعری، دایره‌المعارف‌ها و فرهنگ‌ها رجوع کرده‌است. نبود دیوان شعر در دورۀ ملوک غور و حضور شاعران بی‌دیوانِ این عصر، چالشی است سدّ راه نویسنده و آنچه نمونه آورده از لابه‌لای تذکره‌ها و بعضی جُنگ‌ها است. این قلّت اشعار سبب شده که در شعر دورۀ ملوک غور، درنگی کمتر صورت بگیرد اما در شعر دورۀ ملوک کرت که حجم بالایی از آثار شاعران موجود بوده، ارزیابی و تحلیل گسترده‌تری صورت گرفته‌است.
بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این دو دوره، فهرست اسامی شاعران با نمونه‌های شعری و تحلیل و بررسی این نمونه‌ها از چشم‌انداز سبکی، در قبال این شاعران کاری بی‌سابقه و ارزشمند است؛ چرا که حوزۀ هرات با آمدن تیموریان و تبدیل این جغرافیا به نگین خراسان آن‌قدر درخشان شد که ادوار پیشین را در خود محو ساخت و کمتر نگاه پژوهشگران توانست از این لایۀ سطبر عبور کند و زمینه‌های این شکوفایی را در ادوار پیشین نیز بررسی نماید. شاید درین باب کارهایی که از سوی مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر انجام گرفته‌است کم‌سابقه و غنیمت باشد. چاپ «تاریخ ملوک کرت هرات» از علی‌محمد زهما (هرات، ۱۳۹۹)، «دودمان کرت هرات» از لارنس پاتر با ترجمۀ دکتر محمد افضلی (هرات، ۱۴۰۱) و اینک «سیر ادب در دورۀ ملوک غور و آل کرت» از دکتر نصری حق‌شناس کارهایی است که درین زمینه چاپ و نشر شد و در آینده‌های نزدیک «هرات در سدۀ هفتم» از علی‌محمد زهما و «تاریخ هرات از فتح مسلمانان تا پایان سدۀ دوم هجری» از اصلاح عبدالحمید ریحان با اصلاحات و افزوده‌های دکتر خلیل‌الله افضلی چاپ و نشر خواهد شد.
….
«سیر ادب و سبک‌های ادبی منظوم در دوره‌های ملوک غور و آل کرت هرات» از بیستم مهر / سنبلۀ 1402 در هرات، کابل، مشهد و تهران در دسترس مخاطبان قرار خواهد داشت.
