هرات – مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر
کتاب «هرات در دورۀ صفویان» پایان‌نامۀ دکتری جلال‌الدین صدیقی از سوی مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر در هرات به چاپ و نشر رسیده‌است.
دکترجلال الدین صدیقی (1319 – 1375ش.) فرزند محمدکریم خان صدیق در سال 1319خورشیدی در شهر هرات چشم به جهان گشود. تعلیمات ابتدایی و ثانوی را در دبیرستان سلطان غیاث الدین غوری در زادگاهش فراگرفت و در سال 1341خورشیدی در رشتۀ ژورنالیزم دانشکدۀ ادبیات دانشگاه کابل راه یافت و بعد از چهار سال دروۀ کارشناسی را به اتمام رسانید. او بعد از فراغت به حیث استاد در گروه تاریخ دانشکدۀ علوم اجتماعی مشغول به کار شد. در سال 1346 به هند سفر کرد و دو سال بعد از دانشکدۀ علوم انسانی و بازرگانی دانشگاه عثمانیۀ این کشور از رشتۀ روزنامه‌نگاری با تخصص رادیو کارشناسی ارشد خود را به دست آورد. جهت اخذ کارشناسی ارشد/ماستری دوم خود در اسفند/حوت 1348 عازم ایران شد و در آذر/عقرب سال 1352خورشیدی از پایان‌نامه‌اش با عنوان «مسئلۀ هرات در زمان سلطنت محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار» دفاع و به کشور برگشته و تدریس را در دانشگاه کابل ادامه داد. در سنبلۀ/شهریور 1353 بار دیگر جهت تحصیل در دورۀ دکترا عازم تهران شد و در سال 1357 از پایان‌نامۀ دکتری خود با عنوان «هرات در دورۀ صفویان» موفقانه دفاع نمود. بعد از بازگشت دوباره به تدریس مشغول شد و در کنار تدریس از سال 1362 تا 1364 آمر کتاب‌خانۀ مرکزی دانشگاه کابل و از سال 1365 تا 1368 آمر شعبۀ تاریخ معاصر افغانستان در دانشکدۀ علوم اجتماعی این دانشگاه بود.
دکترجلال الدین صدیقی تاریخ‌پژوه، مترجم و هرات‌شناس برجسته‌ای است که در حیات علمی خود بیشتر کوشیده‌است آثار پژوهشگران و نویسندگان روس، تاجیک و غربی را در حوزه‌های تاریخ، قوم‌شناسی، ادبیات و … به فارسی برگردان کند. پژوهش‌های صدیقی بیشتر به صورت درس‌نامه‌های دانشگاهی و مقالات ارائه شد و کوتاهی عمر برای ایشان مجال نداد تا یادداشت‌ها و تحقیقات پراکنده و رساله‌های فوق لیسانس و دکترای خود و هم‌چنین رساله‌های ترفیعات علمی خود در گروه تاریخ دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه کابل را با بازبینی‌ها و کم‌وزیادت‌ها منتشر کند.
«هرات در دورۀ صفویان» عنوان پایان‌نامۀ جلال‌الدین صدیقی در دورۀ دکترای رشتۀ تاریخ دانشگاه تهران است که در قالب کتاب از سوی مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر در سال 1399 خورشیدی منتشر شد. «مجموعه مقالات» و «افغانستان در عین الوقایع» دو اثر دیگر از ایشان است که از سوی این مؤسسه در دست آماده‌سازی و نشر می‌باشد.
«هرات در دورۀ صفویان» در دوازده فصل تدوین یافته‌است. از وجه تسمیه هرات شروع تا معادن و کشاوزری هرات، حکومت‌های حاکمان تیموری و صفویه در هرات، تعارض ازبکان و صفویان در هرات، چگونگی به‌قدرت‌رسیدن ابدالیان در هرات، حوزۀ اداری هرات، مکتب هنری هرات در ممالک دیگر، درآمد و عواید هرات از اهم مسایلی است که درین اثر به آن‌ها پرداخته شده‌است. این اثر تا اکنون یگانه اثری است که به تحقیق گسترده دربارۀ هرات دورۀ صفوی پرداخته‌است. اهمیت این دوره در آبستن حوادثی است که بعدها زمینه‌ساز تغییراتی بزرگ در مسایل اجتماعی، قومی و مذهبی در این شهر شد که تا امروز هم متأسفانه گریبانگیر این شهر است. نویسنده در این اثر از منابع بسیاری سود جسته که نکته‌ای‌ست درخور، اما با آن هم برخی کمبودی‌ها در این پژوهش به چشم می‌خورد. در این دوره دربارهای هنرپرور کسانی چون حسین‌خان و حسن‌خان و عباس‌قلی‌خان شاملو حایز اهمیت است که بر شأن هرات با حمایت از هنرمندان و ادبا و نویسندگان و معماران کوشیدند که این پژوهش نمی‌تواند تلاش‌های آنان را بازتاب دهد.
درین کتاب دربارۀ شهر هرات در دررۀ صفویان و چگونگی اوضاع تاریخی و جغرافیایی و اداری و اقتصادی و سوق الجیشی و فرهنگی آن سخن به میان آمده و در راه روشن‌کردن حوادث و علل وقوع آن‌ها در این نواحی تلاش فراوان به کار گرفته شده‌است. همان‌طور که از مطالعۀ دقیق این اثر هویداست، هرات به نسبت دورۀ تیموری درین دوره سیر نزولی خود را می‌پیماید. این در حالی است که شهر هرات مقارن با صفویان بر خلاف خیلی‌جای‌ها از عظمت و تعالی فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده‌است. مرکزیت هرات در تعاملات اقتصادی و سیاسی به عنوان پایتخت و مرکز نشر و پخش تمدن و فرهنگ اسلامی از یک سو و وجود باشندگانی فعال و زحمت‌کش و پرتوان از سویی دیگر، اوضاع را درین شهر در کمال صلح و صفا آماده ساخته بود که برای دیگر شهرهای خراسان الگو و سرمشق بود.
حملات پی هم و مستمر ازبکان شیبانی بالای صفویان در هرات، این شهر را از شکوه و جلال پیشین انداخت. روابط آن را با دیگر شهرها به کلی قطع کرد و آن پیوند و هم‌کاری که میان بزرگان و شهروندان شهرهای بزرگ و بارونق خراسان تا ناحیۀ ماوراءالنهر و سرزمین هند و آسیای صغیر موجود بود، از بین رفت و سقوط اقتصادی و فرهنگی و قطع هر گونه روابط اجتماعی، سیاسی و مذهبی فراهم شد. انتقال پایتخت از هرات به قزوین و سپس تبریز و اصفهان و حملات مکرّر ازبکان شیبانی، این شهر (هرات) را از چشم انداخت و در دوره‌های بعدی سقوط شهر به دست افغانان ابدالی و ناامنی‌ها و فساد و جابه‌جایی‌های قومی و … تا حد زیادی زمینۀ اضمحلال شهر را در عرصه‌های مختلف رقم زد. این کتاب روایتگر آغازین مراحل اضمحلال و نابودی فرهنگی هرات است و در شناخت و اطلاع از آنچه بر این جغرافیا و مردم آن رفته‌است کمک بسیاری خواهد کرد.
آیا میتوانم به پایان نامه کارشناسی ارشد جناب آقای دکتر صدیقی دست پیدا کنم ؟