مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر درگذشت شیخ‌الشعرا استاد برات‌علی فدایی هروی، پیر و پیشوای شاعران هرات در دهۀ شصت و هفتاد خورشیدی را به همه شعرا و فرهنگیان کشور و خانوادۀ ایشان تسلیت عرض نموده، از بارگاه ایزد منان برای استاد غفران و بخشایش تمنا دارد.
شیخ الشعرای هرات استاد برات‌علی فدایی هروی فرزند عبدالصمد در بهار 1308 خورشیدی در محلۀ خواجه عبدالله مصری در هرات چشم به جهان گشود. او دانش‌های مقدماتی را از مسجد آموخت و با استعداد سرشاری که داشت تا سن هفت سالگی خواندن و نوشتن را به درستی بلد شد و در همین سن به همت جد مادری‌اش که مردی فاضل و صاحب قلم بود با آثار کلاسیکی چون شاهنامۀ فردوسی، سکندرنامه، رستم‌نامه، خمسۀ نظامی، محبوب القلوب و غیره آشنا شد. استاد فدایی می‌گوید: «خواندن این آثار در آن سال‌ها برایم دشوار بود و مرا وادار کرد برای فهم معنی واژگان به سراغ لغت‌نامه‌ها بروم و فرهنگ‌هایی مانند غیاث‌اللغات، منتخباللغات، چراغ هدایت، سراج‌اللغات و … را همیشه کنار دست خود داشته باشم. این بود که کم‌کم دایرۀ مطالعاتم وسیع‌تر شد و با بیشتر آثار شاعران کهن آشنا شدم.» (فدایی، 1399: 13)
استاد فدایی در سال 1351ش. کارمند رسمی وزارت فواید عامه در بادغیس شد و این روزها برابر بود به سال‌های قحطی و گرسنگی و از جانبی هم معامله‌گری اربابان زر و زور بر سر امدادهای دولتی. این اتفاقات اعتراضاتی را در برابر حکومت برانگیخت که فدایی یکی ازین حنجره‌های معترض بود. شعرهای انتقادی فدایی و دیگر شاعران در نشریۀ ترجمان و دیگر نشریات چاپ می‌شد و حکومت را برآن داشت تا هیئتی را برای بررسی اوضاع به بادغیس اعزام کند. به مدت کمی بعد از این سفر فدایی نیز بازنشسته شد و به مشاغل آزاد روی آورد.
پس از حادثۀ 24 حوت 1357ش. مرحلۀ دیگری از زندگی استاد در هجرت آغاز شد. او ساکن شهر مشهد در ایران شد اما هم‌چنان قلب و قلمش برای سرزمین و مردم داغدارش می‌تپید و در جریان‌های مختلف مقاومت علیه تجاوز و استعمار بانی حرکت‌های فرهنگی مختلف شد. استاد فدایی اولین کس بود که مهاجران افغانستانی مقیم ایران را گرد خود جمع کرد و «انجمن شعرای مهاجر» را تأسیس کرد. هر چند که در کارنامه خود، ریاست «انجمن دوستداران سخن» در هرات را نیز داشت. این دو انجمن اولین بستر پرورش ذوق شاعرانۀ تعداد زیادی از شاعران نام‌آشنای امروز است.
استاد برات‌علی فدایی در سال 1372 خورشیدی به هرات بازگشت و در سال 1381 با نام انجمن ادبی ناظم هروی دوباره جمع زیادی از شاگردان سابق و جوانان تازه‌نفس را به گرد خود جمع کرد. این انجمن با نظر اعضا، به پاس خدمات فراوان استاد به شعر و ادبیات این دیار در سال 1393 خورشیدی نام خود را به «انجمن فدایی هروی» تغییر داد. (همان: 15)
سرانجام شیخ الشعرا استاد فدایی هروی در 4 قوس/آذرماه 1400 خورشیدی به عمر 92 سالگی پدرود حیات گفت و به دیار ابدیت شتافت و در آرامگاهی که دوستداران استاد در جوار زیارت سلطان‌آقا در هرات در زمان حیاتش بناکرده بودند، مدفون شد. روح استاد گرامی شاد و یادش جاویدان باد.
جایگاه شعری استاد فدایی
استاد رهنورد زریاب در پیامی که به مناسبت مراسم نکوداشت از یک عمر فعالیت ادبی استاد فدایی هروی در سال 1393ش. نوشته بود، نظری این چنین دارد: «من آن چکامه‌سرا عندلیب خوش‌نفس این روزگار را از دریچۀ غزلیات تر و شیرینش می‌شناسم که به حق تالی جامی و هلالی و ناظم در روزگار خود است …
فرزانه مردی که سال‌ها در فقر و مرارت زیست اما هیچ‌گاه قلم بر زمین نگذاشت و قدم از شاه‌راه شعر و سخن بیرون ننهاد حتی تا امروز که مصحف‌گردان هستی، هشتاد و چند برگ زندگی‌اش را گردانده به تازگی نوجوانان عاشق و پختگی‌ای که اقتضای سن و سالش را دارد، غزل می‌سراید. اما همۀ فضل استاد در سرود و سرودن نیست که فضیلت استادی بر چند نسل، به‌خصوص از شاعران امروز هرات را دارد و جوهر شاعرپروری‌اش دست استعدادهای زیادی را در طول این سال‌ها گرفته‌است.» (همان: 15)
کاظم کاظمی، شاعر و نویسندۀ نام‌آشنای هرات، فدایی را از حیث قریحۀ ادبی و تسلط بر اسالیب شعر کهن در کنار شاعرانی چون قاری عبدالله، خلیل الله خلیلی، محمدحسین شهریار، امیری فیروزکوهی و مهرداد اوستا قرار می‌دهد و او را شایستۀ القابی چون «استاد» و «شیخ الشعرای هرات» می‌داند: «به نظرم استاد فدایی از معدود شاعران معاصر است که این لقب [= استاد] به‌تمام زیبندۀ اوست. چون او شاعری بوده‌است شاعرپرور. بسیار شاعران خوب داریم که به قول سعدی «گلیم خویش برون می‌کشد ز آب» و در این میان اندکند کسانی که «جهد می‌کند که بگیرد غریق را» … هیچ غریب نیست که ایشان را «شیخ الشعرای هرات» بنامیم هم به واسطۀ سن و سال و هم به اعتبار این شاعرپروری.» (همان: 18)
دیدگاه‌های کاظمی را در مورد شعر فدایی می‌توان به چند نکته فشرده ساخت:
با همۀ پایبندی که فدایی به قالب‌های کلاسیک داشت از شعر نیمایی هم بی‌بهره نبود. کلیات دیوان فدایی در سال 1399ش. از سوی انتشارات «آن» در هرات منتشر شد.
