بر سردر راهرو خروجی ایوان شمالی مزار خواجه عبدالله انصاری (396 تا 481ق.) به روستای گازرگاه در شمالشرق هرات کتیبهای موجود است که دارای سه بیت به خط نستعلیق با مادهتاریخ «که بودی قدمگاه شاه ولایت» (970ق.) میباشد. این کتیبه در زمان حکومت شاهطهماسب صفوی (930 تا 984ق.) در دورۀ ولایت قزاقخان روملو (حک. 964 تا 972ق.) بر هرات، تزئین و کاشیکاری شدهاست. متن کتیبه چنین است:
ایا مطرح نور کایند سویت
ملایک ز بهر طواف و زیارت
ز طهماسب شاه بر اعدا مظفر
به تزئین و تعمیرش آمد اشارت
قدمگاهی و سال تعمیرت این شد
که بودی قدمگاه شاه ولایت
به نظر میرسد که در دورۀ صفوی باوری وجود داشته که گازرگاه را قدمگاه حضرت علی (ع) نیز میدانستند. براساس تصاویری که در دست است، در گذشته این معبر باز بوده و بعدها دروازۀ چوبی بر آن نصب کردهاند. گذشت زمان و حوادث طبیعی، کتیبه و تزئینات کاشیکاری آن را متأسفانه آسیبهای جدی رسانده و نیازمند مرمت فوری است.
این کتیبه در مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر توسط علیابراهیمی دیجیتالی و در رویۀ جلد کتاب «هرات در دورۀ صفویان» (1399ش.) توسط این مؤسسه منتشر شدهاست. امیدواریم استفاده از این طرح در رویۀ جلد کتاب منجر به حفاظت، مرمت و تحقیق دربارۀ کتیبه و سایر تزئینات موجود در بنای مزار خواجه عبدالله انصاری شود.
سلام
به نظر می رسد این که گفته شده در دوره صفوی باوری وجود داشته که گازرگاه را قدمگاه حضرت علی نیز می دانسته اند.
زیرکی فرد یا افرادی برای جلوگیری از تخریب آرامگاه و اهانت به مدفن خواجه عبدالله انصاری بوده .
زیرا با توجه به رفتار زشت و وحشیانه شاهان صفوی با آرامگاه های بزرگان اهل سنت و جماعت ، این احتمال وجود دارد که این باور را برای نجات آرامگاه و مدفن خواجه عبدالله انصاری رایج کرده اند.
میدانید که در زمان اسماعیل صفوی با آرامگاه بزرگانی از قبیل امام فخر رازی و مولانا جامی ،بدترین برخورد های غیر انسانی صورت گرفت و چنین تصمیمی برای آرامگاه مولانا شیخ احمد جامی در تبت جام هم داشتند که با شروع تخریب با زیرکی یکی از کارگران گفته شد که در جرز دیوار آرامگاه کاغذی پیدا شده که نشانه تشیع شیخ احمد جام است. گفته می شود با این ترفند نه تنها آرامگاه از تخریب جان سالم به در برد بلکه کتیبه ای از این پادشاه بر این بنا به یادگار ماند.
مشخص است که هم خرابکاری ها جبران شده و هم اقدامات ترمیمی صورت گرفته است.
بنده معتقدم با توجه به این موارد این باور (قدمگاه بودن گازرگاه) هم به همین دلیل رایج شده.